| 1 |
Giriş Dersi: Osmanlı Devleti Öncesinde Türkler ve Gayrimüslimler (Ders içeriği nelerden ibarettir? Türkler ve gayrimüslimler arasındaki ilişkilerin tarihî kökenleri? Osmanlı öncesi toplumsal ilişkiler hakkında bilgiler. Öğrenci derse nasıl katılmalıdır? Öğrencinin dersten kazanımları neler olacaktır?) |
| 2 |
Osmanlı Devleti'nde Gayrimüslimler ve Kurumlarının Oluşumu (İstanbul’un fethi ve Fatih’in siyaseti. Ermeni ve Rum patrikhaneleri ile Yahudi Hahambaşılığı’nın tesisleri. Fatih’in gayrimüslimlerle ilgili siyasetinin temel hedefleri nelerdi? Kurumların altyapısı hangi gerekçelerle oluşturulmuştu? Katolik-Ortodoks mücadelesinin Osmanlı siyasetine etkileri. Rum Patriği Gennadios. Ermeni Patriği Hovagim. Hahambaşı Moshe Capsoli.) Okuma listesi: Canan Seyfeli, “İstanbul Ermeni Patrikliği’nin Kuruluşu”, Ermeni Araştırmaları 1. Türkiye Kongresi Bildirileri, ASAM Ermeni Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, Cilt: I, Ankara 2003, s. 361-378. Paraskevas Konortas, “Tarihi Uzlaşma’dan Entente Cordial’e?: İstanbul Ortodoks Patrikhanesi ile Osmanlı İdaresi Arasında İdeolojik ve Siyasi Amaç Birliği (15. Yüzyıl Ortası – 16. Yüzyıl Sonu)”, (Fransızcadan Çeviren: Yaman Aksu), Tarihî, Siyasi, Dinî ve Hukuki Açıdan Ekümenik Patrikhane, (Derleyen: Cengiz Aktar), İstanbul: İletişim Yayınları, 2011, s. 27-69. Stanford J. Shaw, Osmanlı İmparatorluğu’nda ve Türkiye Cumhuriyeti’nde Yahudiler, (Çeviren: Meriç Sobutay), İstanbul: Kapı Yayınları, 2008, s. 64-103. Okuma tavsiyesi: İlber Ortaylı, Osmanlı’da Milletler ve Diplomasi, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017. |
| 3 |
Osmanlı Millet Sistemi (Millet Sistemi tabiri devletin resmî uygulamalarında yer almakta mıydı? İstanbul’un fethinden devletin sonuna kadar böyle bir sistemin varlığından söz edilebilir mi? Gayrimüslimlerin idaresinde devletin beklentileri ve kurumların vazifeleri nelerdi? Millet sistemi aslında bir iltizam sistemi miydi? veya döneme göre belirlenen farklı kurallar mı vardı. Gayrimüslim milletler: Rumlar, Ermeniler, Yahudiler. Millet tanımının dışında kalan gayrimüslim toplumların idareleri nasıldı?) Okuma listesi: İlber Ortaylı, “19. Asra Kadar Osmanlı Millet Sistemi ve Bâb-ı Âlî”, Tarih ve Toplum, Cilt: 38, Sayı: 224, İstanbul, Ağustos 2002, s. 19-24. Benjamin Braude, “Osmanlı Millet Düzeninin Kuruluş Efsaneleri – I”, (Çeviren. Kurtuluş Dinçer), Tarih ve Toplum, Sayı: 40, İstanbul, Nisan 1987, s. 34-40. Benjamin Braude, “Osmanlı Millet Düzeninin Kuruluş Efsaneleri – II”, (Çeviren: Kurtuluş Dinçer), Tarih ve Toplum, Sayı: 41, İstanbul, Mayıs 1987, s. 12-17. Okuma tavsiyesi: M. Macit Kenanoğlu, Osmanlı Millet Sistemi: Mit ve Gerçek, İstanbul: Klasik Yayınları, 2007. |
| 4 |
Tanzimat Dönemi ve Gayrimüslimlerde İdarî Değişimler (Millet Sistemi olarak tanımlanan idare sistemi aslında Tanzimat sonrasında mı oluşmuştu? Değişen sistem gayrimüslimlere özerklik anlamına gelecek ayrıcalıklar mı veriyordu? “Osmanlı” kimliği oluşturma çabaları. Toplumsal eşitlik ve gayrimüslimlerin idaresine etkileri. Dini kurumların yeni sürece bakışları. Ruhani – sivil ayrışması.) Okuma listesi: Cevdet Küçük, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Millet Sistemi ve Tanzimat”, Tanzimat – Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, (Editörler: Halil İnalcık – Mehmet Seyitdanlıoğlu), İstanbul 2006, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, s. 541-555. Benjamin Braude – Bernard Lewis, “Osmanlı Devleti İçerisindeki Hıristiyanlar ve Yahudiler”, (Çevirenler: Halil Erdemir – Hatice Erdemir), Akademik Araştırmalar Dergisi – Osmanlı Özel Sayısı, Yıl: 2, Sayı: 4-5, İstanbul, Şubat – Temmuz 2000, s. 169-216. Benjamin Braude, “Millet Sisteminin İlginç Tarihi”, Osmanlı’dan Günümüze Ermeni Sorunu, (Editör: Hasan Celâl Güzel), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2006, s. 357-374. Okuma tavsiyesi: E. P. Engelhardt, Türkiye ve Tanzîmat: Devlet-i Osmaniye’nin Târih-i Islahatı 1826’dan 1882’ye, (Türkçeye Çeviren: Ali Reşad), (Günümüz Türkçesi’ne Uyarlayan ve Yayına Hazırlayan: Erol Kılınç), İstanbul: Ötüken Neşriyât, 2017. |
| 5 |
Misyonerlik Faaliyetleri ve Katolik-Protestan Milletlerin Tanınması (Misyonerler sadece dini hedeflere mi sahiptiler? Mezhep değiştirmenin Osmanlı gayrimüslimlerine nasıl bir siyasi etkisi olmaktaydı? Misyoner teşkilatlarının en büyüğü: ABCFM (BOARD), Katolik Milleti. Protestan Milleti.) Okuma listesi: Gülden Sarıyıldız, “Osmanlı Devleti’nde Protestan Ermeni Milleti ve Kilisesinin Tanınması”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Dergisi, Yıl: 1/2002, Sayı: 2, İstanbul 2002, s. 249-267. Abdurrahman Bozkurt, “Fransa’nın Osmanlı Devleti’ndeki Katolikleri Himaye Hakkı ve Bunun Sona Ermesi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Sayı: 52, 2010/2, İstanbul 2011, s. 123-151. Okuma tavsiyesi: Kemal Beydilli, II. Mahmut Devri’nde Katolik Ermeni Cemâati ve Kilisesi’nin Tanınması (1830), (Yayınlayanlar: Şinasi Tekin – Gönül Alpay Tekin), Harvard: Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü Yayını, 1995. |
| 6 |
Gayrimüslimlerin İdareleri ile İlgili Nizamnameler ve Nizamnamelerin Hazırlanış Süreçleri (Gayrimüslimlerin idarelerinde seküler bir sisteme mi geçiliyor? İdari kuralları belirleyen nizamnameler aslında birer anayasa mı idi? Sürece muhalif olanlar: Ruhaniler, amiralar, fenerli beyler vs. Muhalefetin gerekçeleri. Nizamnamelerle birlikte dini kurumlarda iktidar el mi değiştirmişti?.) Okuma listesi: Ramazan Erhan Güllü, Ermeni Sorunu ve İstanbul Ermeni Patrikhanesi (1878-1923), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2015, s. 21-39. Cihan Osmanağaoğlu, 1862 Rum Patrikliği Nizamatı Çerçevesinde Fener Rum-Ortodoks Patrikhanesi, İstanbul. On iki Levha Yayıncılık, 2010, s. 103-130. Ülkühan Olgun, Osmanlı Son Dönemi Yahudilik ve Hahambaşılık, İstanbul: Giza Yayınları, 2009, s. 48-61. Okuma tavsiyesi: Gülnihâl Bozkurt, Alman – İngiliz Belgelerinin ve Siyasî Gelişmelerin Işığı Altında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukukî Durumu (1839-1914), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1996. |
| 7 |
Sınav haftası: Rum Milleti ve Rum Patrikhanesi'ne Bağlı Diğer Ortodoks Topluluklar (Rum Milleti Nizamnamesi. Nizamnamenin genel olarak hükümleri neleri kapsamaktaydı. Rum milletine bağlı diğer toplulukların durumları. Bulgarlar. Sırplar. Romenler. Melkitler. Arnavutlar. Bu toplulukların bağımsız kilise mücadeleleri. Nizamnamenin işleyiş süreci. Rumların toplumsal hayatına yansıyan değişimler.) Okuma listesi: Cihan Osmanağaoğlu, 1862 Rum Patrikliği Nizamatı Çerçevesinde Fener Rum-Ortodoks Patrikhanesi, İstanbul. On iki Levha Yayıncılık, 2010, s. 130-181. Athanasia Anagnostopulu, “Tanzimat ve Rum Milletinin Kurumsal Çerçevesi: Patrikhane, Cemaat Kurumları, Eğitim”, 19. Yüzyıl İstanbul’unda Gayrimüslimler, (Editör: Pinelopi Stathis), (Çeviri: Foti ve Stefo Benlisoy), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2003, s. 1-36. Okuma tavsiyesi: Gerasimos Augustinos, Küçük Asya Rumları – 19. Yüzyılda İnanç, Cemaat ve Etnisite, (İngilizceden Çeviren: Devrim Evci), İstanbul: Dipnot Yayınları, 2011. |
| 8 |
Ermeni Milleti ve Ermeni Patrikhanesi'ne Bağlı Diğer Topluluklar (Ermeni Milleti Nizamnamesi. Nizamnamenin genel olarak hükümleri neleri kapsamaktaydı. Ermeni milletine bağlı diğer toplulukların durumları. Süryaniler. Keldaniler. Kıptiler. Maruniler. Bu toplulukların bağımsız kilise mücadeleleri. Nizamnamenin işleyiş süreci. Nizamname maddelerine yapılan eklemeler. Ermenilerin toplumsal hayatına yansıyan değişimler.) Okuma listesi: Okuma listesi: Ramazan Erhan Güllü, Ermeni Sorunu ve İstanbul Ermeni Patrikhanesi (1878-1923), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2015, s. 39-56. Ramazan Erhan Güllü, “İstanbul’da Ermeni-Rum Kiliseleri Krizi ve Ermenilere Tanınan Yeni İmtiyâzlar (1890-1891)”, OTAM – Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 38 / Güz 2015, Ankara 2016, s. 31-53. Okuma tavsiyesi: İbrahim Özcoşar, Bir Yüzyıl Bir Sancak Bir Cemaat: 19. Yüzyılda Mardin Süryanileri, İstanbul: Beyan Yayınları, 2008. |
| 9 |
Yahudi Milleti ve Hahambaşılık (Hahamhane Nizamnamesi. Nizamnamenin genel olarak hükümleri neleri kapsamaktaydı. Yahudiler arasındaki siyasi mücadeleler ve hahambaşılık. Nizamnamenin işleyiş süreci. Yahudilerin toplumsal hayatına yansıyan değişimler.) Okuma listesi: Ülkühan Olgun, Osmanlı Son Dönemi Yahudilik ve Hahambaşılık, İstanbul: Giza Yayınları, 2009, s. 61-82. Stanford J. Shaw, Osmanlı İmparatorluğu’nda ve Türkiye Cumhuriyeti’nde Yahudiler, (Çeviren: Meriç Sobutay), İstanbul: Kapı Yayınları, 2008, s. 230-328. Okuma tavsiyesi: Naim Güleryüz, Türk Yahudileri Tarihi: 20. Yüzyılın Başına Kadar, İstanbul: Gözlem Gazetecilik Basın ve Yayın, 1993. |
| 10 |
Anayasanın Yeniden Yürürlüğe Giriş Sürecinde Gayrimüslim Kurumları (Meşrutiyete giden süreçte gayrimüslim kurumları. Anayasa talepleri ve Osmanlıcılık politikası karşısında gayrimüslim kurumları. Anayasa gayrimüslim kurumlarının ayrıcalıklarını ellerinden mi almaktadır? Ruhbanlar ve anayasa. Gayrimüslim topluluklar arasındaki ilişkiler. Anayasal talepler karşısında gayrimüslim aristokrasisi. Süreç seküler aydınların yeni bir zaferi miydi?) Okuma listesi: Rıfat N. Bali – Arus Yumul – Foti Benlisoy, “Yahudi, Ermeni ve Rum Toplumlarında Milliyetçilik”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce, Cilt: 4, (Editörler: Tanıl Bora – Murat Gültekingil), İstanbul 2009, s. 919-924. Nilüfer Erdem, “II. Meşrutiyet’in İlânı Sonrası Helenlerin Prens Sabahattin’e Gösterdikleri İlginin Yunan Basınındaki Yansımaları”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl: 11, Sayı: 21, Ankara, Bahar 2015, s. 33-58. Feroz Ahmad, “Unionist Relations with the Greek, Armenian and Jewish Communities of the Ottoman Empire, 1908-1914”, Christians and Jews in the Ottoman Empire: The Functioning of a Plural Society, (Ed.: B. Braude – B. Lewis), Cilt: I – The Central Lands, New York - London 1982, s. 401-435. Okuma tavsiyesi: Arsen Avagyan – Gaidz F. Minassian, İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Ermeniler, İstanbul: Aras Yayıncılık, 2013. |
| 11 |
II. Meşrutiyet Döneminde Gayrimüslimlerin İdaresi, İmtiyaz ve Osmanlılık Tartışmaları (Anayasa ile birlikte yeniden vurgulanmaya başlanan Osmanlılık bilinci toplumda yer edebilir miydi? Anayasal süreçte eski imtiyazların durumu ne olacak? Patrikhaneler ve hahamhane özerk kurumlar mıdırlar? Kilise ve Mektepler Kanunu. Millet tanımının kullanımı değişti mi? Kimlere millet nedir? Bir Osmanlı milleti mevcut mudur? Müslüman – gayrimüslim ahali arasında yaşanan gerginlikler. Boykotlar. Çatışmalar.) Okuma listesi: Ramazan Erhan Güllü, Ermeni Sorunu ve İstanbul Ermeni Patrikhanesi (1878-1923), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2015, s. Hasan Taner Kerimoğlu, “Kilise ve Mektepler Kanunu Örneğinde II. Meşrutiyet Döneminde İttihatçı-Rum İlişkileri”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt: VI, Sayı: 14, İzmir, Bahar 2007, s. 3-25. Zafer Toprak, “İslam ve İktisat: 1913-1914 Müslüman Boykotajı”, Toplum ve Bilim, Sayı: 29/30, Bahar-Yaz, İstanbul 1985, s. 179-199. Okuma tavsiyesi: Fatih Mehmet Sancaktar, Hiss-i Milli’den Harb-i İktisadiye: Yunan Boykotu (1909-1914), İstanbul: Akademi Titiz Yayınları, 2012. |
| 12 |
Birinci Dünya Savaşı Döneminde Gayrimüslim Kurumları (Islahat Fermanı sonrası getirilen nizamnamelerin yürürlükten kaldırılışı. Savaş çıkarılan çıkarılan yeni nizamname ve yönetmelikler. Ermeni Katoğikosluk ve Patrikliği Nizamnamesi. Rum Patrikhanesi’nin idaresinde yapılan değişiklikler. Hukuk-ı Aile Kararnamesi. Hükümetin savaş sırasındaki politikaları hangi gerekçelere dayanmaktaydı?) Okuma listesi: Ramazan Erhan Güllü, Ermeni Sorunu ve İstanbul Ermeni Patrikhanesi (1878-1923), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2015, s. 451-493. Ramazan Erhan Güllü, “The Relations between the Ottoman State and the Armenian Patriarchate in Istanbul (1914-1918)”, War and Collapse: World War I and the Ottoman State, (Edited by M. Hakan Yavuz with Feroz Ahmad), The University of Utah Press, ABD, Salt Lake City 2016, s. 850-868. M. Akif Aydın, “Hukûk-ı Âile Kararnâmesi”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt: 18, İstanbul 1998, s. 314-319. Okuma tavsiyesi: Joseph Pomiankowiski, Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküşü (1914-1918 I. Dünya Savaşı), (Türkçe’ye Çeviren: Kemal Turan), İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1990. |
| 13 |
Mütareke ve Milli Mücadele Dönemlerinde Gayrimüslimler ve Kurumları (Birinci Dünya Savaşı sırasındaki getirilen nizamname ve yönetmeliklerin feshi. Eski nizamnamelerin yeniden yürürlüğe girmesi. Gayrimüslim kurumları ile yaşanan çatışma süreci. Ankara’nın Hükümeti’nin sürece müdahaleleri. Türk Ortodoks Patrikhanesi’nin kuruluşu.) Okuma listesi: Ramazan Erhan Güllü, “Mondros Mütarekesi’nin Ardından Ermeni ve Rum Patrikhanelerinin İşbirliği (30 Ekim 1918 – 11 Ekim 1922)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: XXV, Sayı: 75, Ankara, Kasım 2009, s. 575-605. Esat Arslan, “Kurtuluş Savaşında Yunan-Fener Patrikhanesi Birlikteliğine Karşı Örgütlü Bir Yaklaşım: Türk Ortodoks Kilisesi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Yıl: 1995, Cilt: 4, Sayı: 15, Ankara, Mayıs 1995, s. 407-442. Mustafa Oral, “Mardin’in Son Süryani Kadim Patriği Mor İgnatios İlyas Şakir Efendi (1867-1932)”, Makalelerle Mardin IV – Önemli Simalar – Dini Topluluklar, (Hazırlayan: İbrahim Özcoşar), İstanbul 2007, s. 269-297. Okuma tavsiyesi: Ramazan Erhan Güllü, Patrik Meletios Metaksakis ve İstanbul Rum / Ortodoks Patrikhanesi, İstanbul: Ötüken Neşriyât, 2017. |
| 14 |
Lozan Antlaşması ve Gayrimüslim Kurumlarının Statüleri; Dersin Değerlendirilmesi (Osmanlı Devleti’nin gayrimüslimlerin idaresi ile ilgili politikalarını belirleyen ana unsurlar nelerdir? İdari sistemdeki değişimin olumlu ya da olumsuz yanları nelerdi? Devletin son döneminde yaşanan olumsuzlukları engellemek mümkün olabilir miydi? Lozan’da Türkiye’nin azınlık kavramını belirleyen politikasına etki eden unsurlar nelerdi?) |
